Οι σημερινές μητροπόλεις διαφέρουν κατά μεγάλο βαθμό σε σχέση με την κατάσταση τους στο παρελθόν. Διαφέρουν στις χρήσεις, στο μέγεθος ακόμα και στη μορφή (ιδίως οι νέες χωρίς ιστορικό κέντρο). Σημαντικό ρόλο γι ‘αυτό διαδραμάτισε η γνωστή σε όλους ταχύτητα μεταφοράς ανθρώπων ή αγαθών. Στη φυσική, ως ταχύτητα ενός σώματος ορίζεται ο ρυθμός μεταβολής της θέσης του ως προς το χρόνο. Μαθηματικά δηλαδή δεν είναι τίποτα παραπάνω από μια παράγωγο, τίποτα παραπάνω από έναν τύπο, που έμελλε όμως να αλλάξει ριζικά τον κόσμο, όχι μόνο ως προς την υλική του κατάσταση, αλλά κατάφερε να εγκαθιδρύσει και μια κυρίαρχη κουλτούρα, την κουλτούρα της ταχύτητας, την κουλτούρα του «ταχύτερου».

Που χρησιμοποιείται η ταχύτητα?

Η ταχύτητα χρησιμοποιείται κατά γενική ομολογία για να χαρακτηρίσει την μετακίνηση διάφορων σωμάτων ή στοιχείων, από πυραύλους και πολεμικά αεροπλάνα μέχρι το φως και το πόσο τρέχει το τζάγκουαρ στη ζόυγκλα. Αυτό, όμως που θα μας απασχολήσει είναι η ταχύτητα μέσα στην πόλη και δη στην μητρόπολη. Η ταχύτητα λοιπόν σε αυτόν τον ορισμένο γεωγραφικό χώρο αναφέρεται κυρίως στην κυκλοφορία των μεταφορικών μέσων, είτε συλλογικού τρόπου μετακίνησης (Δημόσια Συγκοινωνία) είτε ατομικού (ΙΧ, περπάτημα, ποδήλατο). Τα μεταφορικά μέσα όπως είπαμε και παραπάνω, μετακινούν είτε εμπορεύματα είτε ανθρώπους, αυτό όμως μέσα στην πόλη δεν παίζει τεράστιο ρόλο για την ταχύτητα τους.

Γιατί είναι σημαντική?

Η ταχύτητα λοιπόν στον αστικό χώρο είναι σημαντική διότι κατέφερε το εξής αξιοπρόσεκτο πράγμα, να μετασχηματίσει τον ίδιο τον αστικό χώρο στον οποίο διαδραματίζονταν. Δηλαδή, με απλά λόγια άλλαξε την πόλη. Μα πως έγινε αυτό? Με τα μέσα μεταφορά που είπαμε παραπάνω. Όσο άλλαζε η τεχνολογία και η τεχνική έτσι άλλαζαν και τα μεταφορικά μέσα, τα όποια διαφοροποιούνταν το έναν από το άλλο κυρίαρχα στο θέμα «ταχύτητα». Το περπάτημα αντικαταστάθηκε από το άλογο, το μεμονωμένο άλογο από την άμαξα, η άμαξα από το τρένο (στην πόλη ως τραμ ή μετρό) και τέλος το τρένο από το αυτοκίνητο, το πάνθεον των αστικών μεταφορών, έναν μέσο-σύμβολο. Πότε κανένα άλλο μέσο δεν αντιμετωπίστηκε σαν αυτό, το αυτοκίνητο ήταν η λύτρωση από τα όρια της πόλης, από τα όρια της συλλογικής μετακίνησης, ήταν η αποθέωση της ατομικότητας που για κάποιους σήμαινε ασφάλεια, άνεση, ησυχία, απόλαυση και κυρίως επιβολή. Ήταν ένας τρόπος να δηλώσεις ξεκάθαρα την ύπαρξη σου στο δημόσιο χώρο του δρόμου, καθώς δεν ήσουν ένας αδύναμος πεζός αλλά ένας δυναμικός οδηγός αυτοκινήτου, αυτοκινήτου με ταχύτητα που σπάει τα φράγματα και τους περιορισμούς.

Ποια λοιπόν είναι η λέξη κλειδί? Ταχύτητα. Η ταχύτητα άλλαξε κατά μεγάλο ποσοστό τη μορφή και τη δομή των πόλεων (αυτό δεν είναι απόλυτο, καθώς υπάρχουν και ένα σωρό άλλοι σημαντικοί παράγοντες, ωστόσο μην επεκταθούμε). Η ταχύτητα λοιπόν, είτε ήταν του αυτοκινήτου είτε του τρένου, γέννησε μια νέα γεωγραφία, αυτήν των μητροπόλεων (Λονδίνο, Παρίσι, Νέα Υόρκη κα). Οι μητροπόλεις είναι αστικές συσσωρεύσεις με διάφορα χαρακτηριστικά, όπως πληθυσμός, ύπαρξη οικονομικών και διοικητικών μονάδων, κόμβοι τεχνολογίας και μεταφορών. Για να γίνουν όλα αυτά όμως, οι μητροπόλεις ήθελαν δυναμική. Επομένως, ήθελαν κάτι που να τις διαφοροποιεί από την παλιά πυκνοδομημένη πόλη, ήθελαν δηλαδή την ταχύτητα, προκειμένου να απλωθούν (να βγει και λίγο κέρδος για το κατασκευαστικό κεφάλαιο από την υπέρμετρη εκμετάλλευση του εξωαστικού και περιαστικού χώρου) να δημιουργήσουν δίκτυα και σχέσεις εξάρτησης και να κυριαρχήσουν στον χώρο, η κάθε μία όπως μπορούσε.

Όμως δεν άλλαξαν μόνο πόλεις και δεν συντελέσθηκε η μετατροπή ορισμένων σε μητροπόλεις, όπως ειπώθηκε παραπάνω άλλαξε και κάτι άλλο αρκετά σημαντικό. Αυτό πρόκειται για την φιλοσοφία της μετακίνησης, αφού αρχίζει να εδραιώνεται σταδιακά η αποθέωση του ταχύτερου, που θα ελαχιστοποιήσει τις αποστάσεις και δεν θα περιορίζεται από τον παράγοντα απόσταση. Άρα, ο χώρος μεταμορφώνεται κάτι σχετικό, είναι μια συνάρτηση του χρόνου (παράδειγμα δεν λέμε πόσο απέχει στην καθημερινή επικοινωνία, αλλά αντίθετα πόση ώρα κάνεις να πας). Ο χώρος και ο χρόνος με αυτόν τον τρόπο γίνονται ένα, ενοποιούνται σε μια νέα φιλοσοφία, τη φιλοσοφία της ταχύτητας, που θυσιάζει τα πάντα προκειμένου να «βγει πρώτη». Μάλιστα, η φιλοσοφία αυτή δεν χαρακτηρίζει μόνο το αμάξι, αλλά και ακόμα και ορισμένες φορές τον πεζό.

Κυρίαρχη Διαχείριση από τα αφεντικά

Και όλα αυτά τι μας νοιάζουν? Μας νοιάζουν γιατί πάνω σε αυτή τη λογική συντελείται ένα τεράστιο σύνολο διαδικασιών στην πόλη και όχι μόνο, μας νοιάζουν γιατί πάνω σε αυτή τη λογική στηρίζεται η κυρίαρχη διαχείριση των αφεντικών για τις ζωές μας, τον χρόνο και τον χώρο μας. Τα αφεντικά και το κράτος τους μέσα από την εγκαθίδρυση τέτοιου είδους λογικών και πρακτικών προσπαθούν να μας πείσουν πως είμαστε εμπορεύματα, πως πρέπει να μετακινούμαστε με ελάχιστο χρόνο γιατί έτσι θα ελαχιστοποιηθεί και το κόστος, προσπαθούν να μας κάνουν τμήματα μιας πολύ καλά συναρμολογημένης και εξίσου καλά ελεγχόμενης σειράς παραγωγής. Όπως μεταφέρονται τα προϊόντα σε ένα φορντικού τύπου εργοστάσιο, έτσι και μείς πρέπει να μεταφερόμαστε από το Α σημείο στο Β με απόλυτη ακρίβεια και ταχύτητα, το ενδιάμεσο δεν μας πολυκαίει, είναι κάτι ανούσιο, δεν προσφέρει τίποτα, είναι χαμένος χρόνος.

Τα παραπάνω λοιπόν έρχονται να αποδείξουν γιατί οι σημερινές μητροπόλεις έχουν αυτή τη μορφή υλική και κοινωνιολογική. Από υλικής πλευράς, με μια απλή παρατήρηση σε διάφορες μητροπόλεις του κόσμου κυριαρχούν μεγάλοι αυτοκινητόδρομοι που διατρέχουν τον αστικό ιστό, που τον τεμαχίζουν σε δεκάδες κομμάτια και επιβλητικοί κόμβοι, ισόπεδοι ή ανισόπεδοι οι οποίοι πλαισιώνουν τους μεγάλους οδικούς αγωγούς. Μέσα σε αυτούς το αυτοκίνητο αναπτύσσει ανενόχλητο μεγάλες ταχύτητες. Για όσους δεν τον παίρνουν, η λύση που προτείνει το κράτος είναι άλλη: «Πάρτε το μετρό», που σημαίνει υπόγεια μετακίνηση, άρα μηδενική ή ελάχιστη παρουσία στο δημόσιο χώρο της πόλης.

Επομένως διαμορφώνεται ένα αστικό τοπίο, γεμάτο ανυπέρβλητους όγκους, με ένα δημόσιο χώρο αποστειρωμένο και άδειο, αφού επάνω του κυκλοφορούν μόνο μεταλλικές κατασκευές με τέσσερις ή λιγότερες ρόδες, και οι ενδεχόμενοι χρήστες του είναι κλεισμένοι στα υπόγεια δίκτυα, αρκετά μέτρα κάτω από τη γη, να ικανοποιούν την ανάγκη τους για μετακίνηση.
Από κοινωνιολογικής πλευράς τώρα, μια καπιταλιστική κοινωνία με τις αξίες του πλουτισμού, της εξατομίκευσης, του κανιβαλισμού, και άλλων τόσων αποτυπώνεται για τα καλά στο περιβάλλον της μητρόπολης. Οι περισσότεροι χρήστες του δημόσιου χώρου αποξενωμένοι, βιαστικοί και αγχωμένοι, χωρίς καμία διάθεση για συναναστροφή χρησιμοποιούν την πόλη αφού το μόνο που τους νοιάζει είναι η ταχύτητα, ακυρώνουν την ουσία και τον πραγματικό χαρακτήρα της πόλης που δεν είναι άλλος από συλλογικό έργο.

Η απάντηση μας

Είναι καιρός λοιπόν για την απάντηση μας, είναι καιρός να οργανωθούμε και να γίνουμε ανυποχώρητοι. Είναι καιρός να τελειώνουμε με τη φιλοσοφία της ταχύτητας. Οι πόλεις πρέπει να μετασχηματιστούν ξανά, από πόλεις μηχανές να καταστούν πόλεις του παιχνιδιού, πόλεις του βιώματος, πόλεις με ανθρώπινους ρυθμούς, πόλεις με ιστορική και ταξική μνήμη, πόλεις κοινωνικές και όχι πεδίο για real estate επενδύσεις. Τα αφεντικά δεν θέλουν τον ταξικό εχθρό τους στο δημόσιο χώρο, και μέσω της ταχύτητας τα πετυχαίνουν περίφημα. Γι’ αυτό λοιπόν επιτέλους ο δημόσιος χώρος της πόλης να αποκτήσει το στίγμα μιας διαφορετικής κουλτούρας και πρακτικής, να εμπεδωθεί για τα καλά στους φασίστες, τους μπάτσους και τα αφεντικά πως δεν παίζουν μόνοι τους. Και ποιος πρέπει να το κάνει αυτό? Εμείς! Εμείς οι αόρατοι, εμείς οι παρανομοποιημένοι εργάτες/τριες, εμείς οι απλήρωτοι/ες, εμείς οι φοιτητές/τριες, εμείς οι εργαζόμενοι/ες που έχουμε καταλάβει τα υλικά συμφέροντα μας και τα βρίσκουμε στην τάξη μας και όχι σε επίπλαστες ενότητες. Είναι καιρός, να επανακοποιηθούμε το δημόσιο χώρο, να μπλοκάρουμε την σχέδια των αφεντικών για πόλεις μεγαθήρια που το μόνο που κάνουν είναι να αναπαράγουν τον αποκλεισμό και την κερδοφορία, να βγούμε όπως είδη κάνουν πολλοί από μας και να κυκλοφορήσουμε, να καταστήσουμε την μετακίνηση ένα βίωμα και όχι ένα κρίκο εργοστασιακής παραγωγής.

Και όλα αυτά, έχοντας στο νου πως δεν είναι ξεκομμένα από το κυρίαρχο κοινωνικό και οικονομικό σχηματισμό. Αντίθετα, εντάσσονται στο ευρύτερο πλαίσιο υποτίμησης και ελέγχου της εργασίας και των ζωών μας. Είναι αναγκαίο λοιπόν, η οργάνωση μας, να είναι συνολικότερη, οργανώμενη και ταξική, για να τελειώνουμε μια για πάντα με τον καπιταλισμό και τους καλοθελητές του.

lev